Małgorzata Rosiak Longyearebyen powstało w 1906 roku i odziedziczyło nazwę po swoim założycielu, który ujrzawszy ziemie niezwykle bogate w naturalne złoża minerałów, zobaczył w niej potencjał. Miasto dzieli się na konkretne dzielnice, a ich początki budują dającą do myślenia historię Longyearbyen. Budynki wzrastały w surowych warunkach, ale też pod ich naporem upadały. Zresztą nie tylko arktyczne środowisko miało wpływ na współczesny wygląd miasta, ale i nacisk nazistowskich ostrzałów, które w trakcie II Wojny Światowej dotarły również tutaj.
Historia Longyearbyen: początki
W 1901 roku wraz z rodziną na Svalbard przybył John Munro Longyear przedsiębiorca ze Stanów Zjednoczonych. Wizyta, która miała być wakacyjną przygodą, zapoczątkowała historyczne wydarzenia. Longyear był człowiekiem oczytanym, podróżującym po świecie, ale miał też wizję i żyłkę do biznesu. Zobaczył tu szerokie możliwości pozyskiwania zasobów naturalnych. Tak powstało Arctic Coal Company, które w 1906 roku przejęło wydobywającą tu węgiel od 1903 roku firmę Trondhjem-Spitsbergen Kulkompani. Pierwsze budynki w Longyear City wzniesiono w 1906 roku. Stare Longyearbyen rozmieszczono niemal w prostej linii od starego doku po zachodniej stronie rzeki Longyear w dolinie Longyear.
Nad miastem biegł tor wagonowy, po którym transportowano węgiel z kopalni. W 1916 roku osadę i kopalnię przejęła Store Norske Coal Company i na cześć założyciela nadała jej nazwę Longyearbyen, czyli Miasto Longyeara. Z biegiem czasu zaczęło rozrastać się w kierunku lodowca Longyear (Longyearbreen). Dzielnicę wzniesioną w 1938 roku nazwano Sverdrupbyen. W trakcie II wojny światowej Longyearbyen zostało niemalże całkowicie zrównane z ziemią, lecz w 1945 roku rozpoczęto odbudowę miasta. Pozostałości starych budynków do dziś widać w Longyearbyen, są objęte ochroną dziedzictwa kulturowego.
Przechodziliśmy przez stare miasto Longyearbyen, które stało tam zanim Niemcy je spalili w roku 1943. Teraz z ,,miasta” zostały tylko ruiny i wypalone miejsca po domach, czarne dziury pełne zardzewiałego żelastwa i na pół spalonych materiałów.
Liv Balstad, Pod biegunem kwitną kwiaty
Sjøområdet
Dzielnica, którą przybywający na Svalbard zobaczą jako pierwszą w drodze z lotniska do miasta. Znajdują się w niej magazyny i warsztaty, a także stary dok. Jeden z domów, który wzniesiono w 1918 roku, jako jeden z nielicznych budynków przetrwał w tym samym miejscu do dzisiaj. Ciekawostka dla czytelników – to właśnie w jego wnętrzach odbyła się rozmowa z poetą Leszkiem Nordem, której owocem jest wywiad o tytule „Muszę się przemieszczać, być w drodze”. Leszek Nord o poetyce Arktyki i słowach z domu lodowców.
Skjeringa: dzielnica administracyjna
Skjeringa to pierwsza część starego Longyearbyen, która zyskała swoją nazwę. Stanęła tutaj rezydencja gubernatora Svalbardu. W każdej z powstałych na przestrzeni lat dzielnic utrzymywano system klasowy. Jak podają Norum i Proctor ,,Robotnicy zamieszkiwali osady blisko kopalń w Sverdrupbyen i Nyben, podczas gdy urzędnicy mieszkali w Haugen, a pracownicy rządowi w Skjaeringa„. System ten zaczął zmieniać się dopiero pod koniec lat 60.
Rzeczy zaczęły się zmieniać pod koniec lat 60. Po pierwsze młodsza generacja nie była tak związana z tradycją jak ich rodzice i nie mieli nic wspólnego z systemem klasowym; chcieli takiego samego standardu życia jak na kontynencie, gdzie nowy biznes naftowy na Morzu Północnym tworzył nowoczesną, uprzemysłowioną Norwegię, nie wspominając o nieoczekiwanym bogactwie.
Svalbard, Roger Norum i James Proctor
Sverdrupbyen
Dzielnica Sverdrupbyen oznaczająca miasto Sverdrupa, zawdzięcza nazwę dyrektorowi generalnemu Store Norske Spitsbergen Kulkompani Einarowi Sverdrupowi. Zaczęto wznosić ją w 1938 roku. Jak pisze Per Kyrre Reymet ,,Sverdrupbyeyen było samowystarczalną społecznością z mieszkaniami, stołówką, kotłownią i kopalnią. Miasto zrobiło duży krok w stronę doliny„. Po zakończeniu II wojny światowej dzielnicę ponownie zaludniono, dobudowano nawet kilka nowych budynków, jednak po wyburzeniu szybu kopalni 1B w 1982 roku budynki opuszczano. W 1985 roku baraki zostały spalone podczas ćwiczeń przeciwpożarowych.
W 1988 roku zburzono również most łączący Sverdupbyen z dzielnicą Nybyen. U progu Sverdrupbyen i Nybyen nadal stoi jednak Huset, czyli budynek wzniesiony w 1951 roku, który przez wiele lat stanowił centrum kulturalne lokalnej społeczności. Sverdupbyen to jedyny obszar, jak czytamy w przewodniku Noruma i Poctora, którego zabudowania przetrwały II wojnę światową. Na terenie Sverdrupbyen znajduje się restauracja Gruvelageret. Budynek pamięta lata 40. XX wieku. Jak czytamy na stronie restauracji ,,Nie wiemy wszystkiego o wcześniejszym przeznaczeniu Gruvelageret. Wiemy jednak, że budynek był jednym z czterech przywiezionych do Longyearbyen w 1946 roku do celów magazynowych„.
Nybyen
Nybyen, czyli Nowe Miasto wzniesiono w 1946 roku, jako przestrzeń dla pracowników kopalni 2B. W dzielnicy znajdowały się budynki mieszkalne, ale i sklep, pracownia stolarska, stołówka oraz łaźnie. Baraki trwają przy lodowcu do dzisiaj, dokładnie w ten sam sposób – rozmieszczone równolegle do ulicy.
Jak podaje Per Kyrre Reyment ,,Nybyen i szyb kopalni 2B oraz kolejka linowa to najbardziej kompletny obiekt górniczy, jaki został zachowany w Longyearbyen„. Obecnie budynki, które niegdyś służyły jako mieszkania dla górników pełnią funkcję hoteli i budynków mieszkalnych. Niegdysiejszy sklep stał się galerią, w której znajduje się Centrum Artystów Spitsbergenu. W tym samym czasie, co Nybyen powstały pierwsze domy mieszkalne dzielnicy Haugen.
Haakon zdecydował się więc pójść aż do Nybyen i przedostać się przez most, który łączył Nybyen z drogą do Sverdrupbyen.
Liv Balstad, Pod biegunem kwitną kwiaty
Haugen
Dzielnica ta rosła równo z Nybyen. Pierwsze budynki postawiono w 1946 roku. Umiejscowiono tu szpital i budynek, który pełnił rolę biura Store Norske. 11 czerwca 1953 roku na dzielnicę zeszło osuwisko niszcząc szpital oraz budynek mieszkalny. Tragedia odebrała życie trzem osobom.
Powódź dała się solidnie we znaki temu, co nazywało się drogą do Haugen i szpitala. W rzeczywistości droga nie przedstawiała teraz nic innego jak rozlęgłą kupę pisaku, kamieni i mułu naniesionych przez wodę.
Liv Balstad, Pod biegunem kwitną kwiaty
Lia
Budynki powstałe w tej dzielnicy to synonim rozwijającej się społeczności. Do górników, którzy powoli opuszczali baraki dołączały rodziny, by wprowadzić się do budynków wybudowanych na przestrzeni lat 70 i 80 XX wieku. To właśnie w tej dzielnicy znajdują się legendarne kolorowe budynki, które podziwiać można z drogi 200, która zyskała imię Hilmara Rekstensa -prezesa SNSK od czasów wojny do 1962 roku.
Baraki robotnicze w Sverdrupbyen i Nybyen stopniowo opustoszały, a w 1985 r. zamknięto Stormessę – główną stołówkę. Domy zbudowane w Lia stworzyły zupełnie nową dzielnicę w Longyearbyen. Agencje rządowe zorganizowały dla swoich pracowników sprowadzenie swoich rodzin. Mimo że do lat dziewięćdziesiątych XX wieku mężczyźni stanowili większość mieszkańców Longyearbyen, odsetek kobiet i dzieci stale rósł. To odcisnęło swoje piętno na społeczności. Na pierwszy plan wysunęły się wartości kobiece.
Svalbard Museum
Gruvedalen
Pierwsze budynki tej dzielnicy wybudowano w 2003 roku. Zabudowania mieszkaniowe dzielnicy Gruvedalen badała mgr inż. arch. Agnieszka Żabicka. Jak czytamy, budynki w Gruvedalen to ,,przestrzenie integracji społecznej, wspólne tarasy do grillowania, place zabaw i wiele innych aspektów społecznych osiedla zostały przemyślane w taki sposób, aby projektowane strefy niemal wtapiały się w zastaną naturę„.
Źródła: Longyearbyen, Per Kyrre Reymett; Pod biegunem kwitną kwiaty, Liv Balstad; Zabudowa mieszkaniowa doliny gruvedalen, Agnieszka Żabicka; Sysselmesteren.no; snsk.no; svalbardmuseum.no
Kontynuuj podróż:
