Małgorzata Rosiak Na Svalbardzie różnorodność upraw ziemi chroni ukryty w lodzie Arktyki Globalny Bank Nasion. Ktoś kiedyś nazwał go zamarzniętym ogrodem Eden. Obecnie w skarbcu znajduje się dokładnie 1,165,041 próbek nasion 5947 gatunków roślin uprawnych. Dostęp do materiału siewnego mają tylko deponenci, którzy umieścili próbki w Skarbcu Nasion. Wbrew temu, co głoszą teorie spiskowe, dostępu do niego nie mają ani Bill Gates, ani międzynarodowe koncerny. Svalbardzki Bank Nasion został zaprojektowany tak, aby przetrwać katastrofy związane z działalnością człowieka.
Globalny Bank Nasion na Svalbardzie powstał w 2008 roku. Zarządzany jest przez rząd norweski oraz Global Crop Diversity Trust, fundację, która działa na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa żywnościowego na całym świecie. Góra, w której umiejscowiono skarbiec nazywa się „Platåberget”. Znajduje się na neutralnym gruncie, dzięki czemu pozostaje bezpieczna i wolna od problemów politycznych.
By dowiedzieć się więcej na temat tego budzącego ciekawość miejsca, skontaktowałam się z Bankiem Nasion. Na nurtujące mnie pytania odpowiedział norweski biolog i agronom Åsmund Asdal. Rozmawiamy między innymi o głównych zagrożeniach dla różnorodności upraw na naszej planecie, teoriach spiskowych krążących wokół „skarbca końca świata” i właśnie… o nazewnictwie, które być może jest szkodliwym uproszczeniem wieloaspektowego projektu naukowego.
Jaka jest historia Globalnego Banku Nasion?
Globalny Bank Nasion na Svalbardzie został otwarty w 2008 roku. Historia przechowywania nasion na Svalbardzie rozpoczęła się w 1984 roku, kiedy Nordic Genebank zdeponował pierwsze duplikaty nordyckiej kolekcji nasion w kopalni wiecznej zmarzliny na Svalbardzie. To rozwiązanie zabezpieczenia roślinnych zasobów genetycznych zyskało dużo międzynarodowej uwagi. Po wielu latach dyskusji na forach międzynarodowych i negocjacji doprowadzono do zawarcia Międzynarodowego Traktatu o Zasobach Genetycznych Roślin dla Wyżywienia i Rolnictwa (ITPGRFA). Norwegię zachęcono do budowy globalnego magazynu nasion na Svalbardzie.
Dlaczego wybrano akurat Svalbard? Zdecydowała wieczna zmarzlina, czy kultura organizacyjna i zwyczaje Skandynawów?
Doświadczenia z przechowywania nordyckiej kolekcji nasion w wiecznej zmarzlinie stanowiły ważne tło dla decyzji o budowie Banku Nasion na Svalbardzie. Zimny klimat i wieczna zmarzlina są zaletą i zapewniają dodatkowe bezpieczeństwo przy przechowywaniu zamrożonych nasion. Sam Skarbiec Nasion jest sztucznie schładzany do temperatury minus 18 stopni C, czyli takiej samej, jakiej używają genebanki do swoich długoterminowych kolekcji nasion. Wieczna zmarzlina na Svalbardzie zapewnia temperaturę minus 3-4 stopnie C. Dobra infrastruktura na Svalbardzie, taka jak usługi publiczne i międzynarodowe lotnisko, to także elementy wskazujące na Svalbard jako miejsce dobrze nadające się na tego typu obiekt.
Ponadto wspieranie międzynarodowych wysiłków i projektów na rzecz ochrony różnorodności biologicznej i genetycznej od wielu lat stanowi część polityki rządu norweskiego, a Norwegia cieszy się dużym zaufaniem w tym sektorze, co jest ważnym warunkiem wstępnym, gdy banki genów wysyłają swoje cenne nasiona na Svalbard.
Jakie są najciekawsze nasiona przechowywane na Spitsbergenie? W skarbcu znajdują się te pochodzące z Polski?
1,1 mln próbek nasion przechowywanych obecnie w Banku Nasion reprezentuje prawie 6000 gatunków. Są to dość powszechne gatunki roślin uprawnych; jednak każdy z 1,1 miliona genotypów jest unikalny i rzadki, a większość z nich istnieje tylko w genebankach. Dziś nie wiemy, które z tych genotypów zawierają geny, które będą potrzebne do opracowania nowych odmian roślin dla zabezpieczenia produkcji żywności w przyszłości. Wiemy natomiast, że wiele z nich zawiera geny, które będą bezcenne dla przyszłego bezpieczeństwa żywnościowego i będą warte miliardy.
Polski Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin (IHAR) zdeponował w Banku Nasion 3882 próbki nasion 58 gatunków. Ponieważ większość genebanków posiada próbki nasion pochodzące z wielu krajów, w sumie w Banku Nasion znajduje się 7285 próbek nasion pochodzących z Polski.
Wokół skarbca krążyło wiele teorii spiskowych, ale która z nich była najbardziej ekstremalna i najbardziej absurdalna?
Niektóre teorie twierdzą, że nasiona zostaną skradzione przez międzynarodowe przedsiębiorstwa. Ważne, by zagwarantować genebankom i politykom, że nasiona w Banku Nasion są bezpieczne, pozostają własnością deponującego je genebanku i że nikt poza właścicielem nie będzie miał do nich dostępu.
W 2017 roku bank nasion uporał się z zalaniem spowodowanym topnieniem wiecznej zmarzliny. Na Svalbardzie odnotowuje się rekordowe temperatury. W jaki sposób schron jest chroniony przed zmianami klimatycznymi? Czy to one stanowią dzisiaj największe zagrożenie dla skarbca?
Tunel wejściowy Skarbca Nasion już od pierwszych lat doświadczał intruzji wody w sezonach topnienia śniegu. Obfite opady deszczu w październiku 2016 roku spowodowały zwiększone wtargnięcie wody do tunelu. W latach 2018-2019 zbudowano nowy wodoszczelny tunel wejściowy. Skarbiec Nasion jest sztucznie chłodzony i jako taki nie jest dotknięty zmianami klimatycznymi na Svalbardzie, z wyjątkiem wyższych kosztów chłodzenia.
Tak, Globalny Bank Nasion Svalbardu jest największym bezpiecznym zapleczem światowej różnorodności upraw. Oferuje on bezpieczne przechowywanie duplikatów próbek nasion przechowywanych w genebankach. Do sierpnia 2022 roku 91 instytutów zdeponowało 1,165,041 próbek nasion 5947 gatunków roślin uprawnych i dzikich krewnych roślin uprawnych.
Żaden kraj nie jest samowystarczalny pod względem zasobów genetycznych roślin, dlatego ważne jest utrzymanie dobrych i skutecznych systemów wymiany tych zasobów, na przykład na potrzeby badań i hodowli roślin.
Dlaczego przechowalnia nasion jest ważna dla krajów rozwijających się?
Ochrona zasobów genetycznych jest równie ważna dla wszystkich krajów. Żaden kraj nie jest samowystarczalny pod względem zasobów genetycznych roślin, dlatego ważne jest utrzymanie dobrych i skutecznych systemów wymiany tych zasobów, na przykład na potrzeby badań i hodowli roślin.
Svalbardzki Bank Nasion w ramach prowadzenia chwytliwej narracji medialnej często nazywany jest skarbcem zagłady lub skarbcem końca świata, dlaczego to nazewnictwo jest problematyczne? Nie założono go właśnie po to, by służył ludziom po apokalipsie?
Skarbiec Nasion jest ustanowiony jako aktywna część międzynarodowego systemu ochrony i wykorzystania różnorodności genetycznej roślin. Jeśli jakiś genebank straci część swojej kolekcji nasion, zdeponowane duplikaty mogą zostać zwrócone ze Skarbca Nasion. Kilka genebanków straciło nasiona z powodu wojen i konfliktów, pożarów i powodzi lub po prostu braku środków.
Jak dotąd jeden genebank, Międzynarodowy Instytut Badań Rolniczych na Obszarach Suchych (ICARDA), który wcześniej miał swój genebank w Aleppo w Syrii, wycofał swoje nasiona ze Skarbca Nasion, by założyć nowe genebanki w jednostkach ICARDA w Libanie i Maroku.
Celem nie jest zachowanie nasion na odległą przyszłość po ewentualnej apokalipsie, jednakże Skarbiec jest skonstruowany tak, by przetrwać wieki.
Jakie są główne zagrożenia dla różnorodności upraw na naszej planecie?
Istnieje cały szereg zagrożeń dla różnorodności genetycznej roślin uprawnych. Uprzemysłowienie rolnictwa zmniejszyło różnorodność odmian i landrace w aktywnym użyciu i pozostawiło kolekcje genebanków jako jedyne miejsce, gdzie dawniej używana różnorodność jest zachowana. W przypadku różnorodności nadal wykorzystywanej w mniej rozwiniętych częściach międzynarodowego rolnictwa, zagrożenia dla rolnictwa są również zagrożeniami dla różnorodności genetycznej roślin.
Główne zagrożenia dla różnorodności genetycznej dzikiej flory, znanej jako dzikie gatunki roślin spokrewnionych z roślinami uprawnymi, to zmiana sposobu użytkowania ziemi i zmiany klimatyczne. I wreszcie, zagrożenia dla różnorodności genetycznej przechowywanej w genebankach to, jak wskazano powyżej, wojny i konflikty, pożary i powodzie lub po prostu brak zasobów. Zagrożenia te są szczególnie dotkliwe, gdy kolekcje nasion nie są zabezpieczone duplikatami w innej lokalizacji, na przykład w Globalnym Banku Nasion na Svalbardzie.
Zdjęcia: Norwegian Ministry for Agriculture and Food
