Monika Subda Tajemniczy i odległy archipelag Svalbard, choć może kojarzyć się głównie z zimnem i izolacją, ma wiele do zaoferowania. Od niezwykłej przyrody po historyczne tajemnice, jest miejscem pełnym fascynujących faktów i ciekawostek. Oto 50 najważniejszych rzeczy, które warto wiedzieć o tej pięknej krainie arktycznej.
50 ciekawostek o Svalbardzie
Svalbard oznacza „Zimny Brzeg”.
Chociaż oficjalne odkrycie przypisuje się Willemowi Barentsowi, uważa się, że Svalbard mogli odkryć Normanowie już w XII wieku. W języku staronordyckim istnieją pewne odniesienia do krainy Svalbarð, co dosłownie tłumaczy się jako „Zimny Brzeg”. Odkrywcy Svalbardu w 1194 r. zanotowali w swoich notatkach: „klimat tutaj jest tak surowy, że zwierzęta są całkowicie białe” (pisma islandzkie).
Pierwsze wyprawy, zasługujące na miano polarnych przedsiębrali śmiali żeglarze normańscy, którzy na swych niewielkich, bezpokładowych łodziach już w IX wieku dojechali do Islandji, na której założyli swą kolonję. W X-ym wieku ci sami Normanowie odkryli największą wyspę świata Grenlandję i, prawdopodobnie żeglując wzdłuż jej brzegów, na długo przed Kolumbem odwiedzali wybrzeża Ameryki północnej. W 200 lat później jedna z ich wypraw dotarła do położonego na dalekiej północy kraju, któremu nadała nazwę „Svalbard”, co znaczy „Zimny Brzeg”.
Wśród polarnych pustyń Svalbardu, Stanisław Siedlecki
Svalbard jest archipelagiem wysp.
Składa się z dziewięciu głównych wysp: Spitsbergen, Bear Island, Kvitoya, Prince Charles Foreland, Barents Island, Nordaustlandet, Storoya, Edge Island, Kongsoya, Hopen oraz kilku mniejszych Wilhelmoya, Svenskoya, Ytre Norskøya, Tufsen, Sletteøya, Tufsen, Hornøya, Tareloppa.
Spitsbergen to największa z wysp Svalbardu i główne centrum ludzkiej aktywności na archipelagu.
Populacja Svalbardu szacowana jest na około 2897 mieszkańców (I półrocze 2023 r).
Na Svalbardzie znajdują się cztery najbardziej wysunięte na północ ludzkie osady na świecie.
Longyearbyen, Ny-Ålesund, Pyramiden i Barentsburg.
- Longyearbyen to główna osada i dom dla ponad 2000 osób.
- Ny-Ålesund to społeczność naukowo-badawcza położona na północy wyspy Spitsbergen. Przez cały rok mieszka tu około 35 osób. Latem liczba ta wzrasta do 120.
- Barentsburg to druga co do wielkości osada na Spitsbergenie, zamieszkiwana przez 470 Rosjan i Ukraińców.
- Pyramiden to dawne radzieckie miasto górnicze, które zostało opuszczone po upadku Związku Radzieckiego. Niegdyś zamieszkiwało je ponad 1000 osób, dziś mieszka w nim zaledwie garstka ludzi, którzy zarządzają hotelem i pełnią rolę przewodników.
Najwyższą władzę na Svalbardzie sprawuje gubernator.
Gubernatorem Svalbardu jest Lars Fause. Sysselmann nie tylko posiada władzę administracyjną, sądową oraz porządkową na całym archipelagu, ale także jest odpowiedzialny za ochronę środowiska. W sytuacji, gdy na wyspach zostaje zastrzelony niedźwiedź polarny, gubernator wszczyna śledztwo. Stolicą i siedzibą sysselmanna jest Longyearbyen.
Archipelag jest strefą zdemilitaryzowaną.
Svalbard jest obszarem zdemilitaryzowanym, co oznacza, że nie są tam prowadzone żadne stałe operacje wojskowe ani nie występuje obecność regularnych sił zbrojnych. Ten specyficzny status wynika z Traktatu Svalbardzkiego, który został podpisany w 1920 roku.
Prawa innych państw do eksploatacji Svalbardu określa Traktat Spitsbergeński z 1920 roku.
Traktat Svalbardzki, znany również jako Traktat Spitsbergeński, określa zasady dotyczące zarządzania Svalbardem. Zgodnie z nim archipelag jest terytorium demilitaryzowanym i otwartym dla wszystkich państw sygnatariuszy, aby prowadziły tam działalność gospodarczą i badawczą. Jednocześnie traktat narzuca pewne ograniczenia związane z wprowadzaniem wojskowych obiektów i działalnością wojskową na archipelagu.
Ten unikalny status ma na celu zachowanie Svalbardu jako obszaru naukowego i ekologicznego, a także uniknięcie konfliktów militarnych w regionie arktycznym. Dzięki temu archipelag pozostaje miejscem, gdzie naukowcy, badacze, turyści i przedsiębiorcy mogą swobodnie działać i eksplorować arktyczne środowisko, zachowując jednocześnie pokój i stabilność.
Językiem urzędowym na Svalbardzie jest norweski.
Archipelag jest terytorium zależnym Norwegii.
Temperatura na Svalbardzie.
Najniższą temperaturę w historii zapisano w marcu 1986 roku i wyniosła -46,3℃. W lipcu 2020 roku odnotowano na Spitsbergenie najwyższą temperaturę w historii pomiarów. Termometry wskazały aż 23℃. Średnie temperatury wahają się od -14°C zimą do +6°C latem. Klimat w miesiącach letnich przypomina północnoeuropejską zimę.
Lodowce pokrywają około 60% archipelagu.
Svalbard jest domem dla licznych lodowców, które zajmują znaczny obszar archipelagu.
Na Spitsbergenie znajdują się cztery Polskie Stacje Polarne.
Svalbard jest często odwiedzany przez polarników i naukowców, którzy badają środowisko arktyczne. Polskie Stacje Polarne, które prowadzą badania i monitoring środowiskowy na wyspach to:
- Stacja Polarna im. Stanisława Baranowskiego Uniwersytetu Wrocławskiego
- Stacja Polarna Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
- Polska Stacja Polarna Hornsund im. Stanisława Siedleckiego
- Stacja Polarna „Petuniabukta” Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Ulice w Longyearbyen nie mają nazw.
Na Svalbardzie nie ma tradycyjnych nazw ulic, jakie znajdują się w innych częściach świata. Archipelag to obszar o niewielkiej liczbie mieszkańców i stosunkowo niskiej urbanizacji, a zatem nie ma potrzeby nadawania ulicom tradycyjnych nazw. Zamiast tego, adresy i lokalizacje są zazwyczaj opisywane numerami.
W Longyearbyen nie ma porodówki.
W przypadku kobiet spodziewających się dziecka, procedury medyczne związane z porodem i opieką nad noworodkami są zazwyczaj prowadzone na stałym lądzie. Kobiety w ciąży, które przebywają na Svalbardzie, są zazwyczaj transportowane do szpitali np. w Tromsø lub na wyspie Hinnøya, aby tam urodzić dziecko. To wynika z ograniczonej infrastruktury medycznej i braku specjalistycznych udogodnień związanych z opieką nad noworodkami na Svalbardzie. Transport taki jest starannie zaplanowany i nadzorowany, aby zapewnić bezpieczeństwo przyszłej matki i dziecka. Ostatni poród na Svalbardzie miał miejsce w 2009 r. Bliźnięta urodziły się przez cesarskie cięcie w szpitalu Longyearbyen.
Mimo surowego klimatu, na Svalbardzie znajduje się unikalna flora i fauna.
Na Svalbardzie przyroda musiała przystosować się do ekstremalnych warunków. Archipelag stał się domem dla unikalnej fauny i flory, a niedźwiedzie polarne, renifery svalbardzkie i ptaki morskie to tylko niektóre z charakterystycznych gatunków, które można spotkać na tym tajemniczym obszarze.
Zorza polarna na Svalbardzie.
Przebywając na Svalbardzie w czasie zimy polarnej, turyści mają ogromną szansę na podziwianie bajkowej zorzy na niebie, lecz wbrew powszechnej opinii istnieje lepsze miejsce na świecie do jej obserwacji. Zorza polarna jest zarówno silniejsza, jak i częściej występująca w północnej Norwegii.
Na Svalbardzie nie rosną drzewa.
Archipelag Svalbard to jedno z niewielu miejsc na świecie, gdzie nie ma drzew. Roślinność ogranicza się głównie do mchów, porostów i niskich krzewów arktycznych.
Na Svalbardzie doszło do największej katastrofy lotniczej w Norwegii.
W 1996 r. rosyjski samolot rozbił się na Operafjellet, w wyniku czego zginęło 141 osób.
Historia Svalbardu musi pozostać nienaruszona.
Zabronione jest usuwanie znalezisk o znaczeniu historycznym. Z tego względu na Svalbardzie można zobaczyć kilka naprawdę ciekawych obiektów. W Ny-Ålesund zachował się pociąg górniczy, a w Longyearbyen niemiecki samolot, który rozbił się w pobliżu pierwszego lotniska w Longyearbyen pod koniec drugiej wojny światowej.
Miasto z najczystszym powietrzem na świecie.
Ny-Ålesund położone z dala od głównych źródeł zanieczyszczeń, stanowi idealne miejsce dla naukowców do monitorowania jakości powietrza i pomiaru wpływu ludzkości na planetę.
Globalny Bank Nasion.
Skarbiec nasion znajduje się na obrzeżach Longyearbyen, niedaleko lotniska i został otwarty w 2008 roku. W 2022 roku biolog Åsmund Asdal opowiedział nam o tym niezwykle ciekawym miejscu i jego przeznaczeniu. Wywiad znajduje się TUTAJ.
Na Svalbardzie jest bardzo szybki Internet.
Infrastruktura telekomunikacyjna na Svalbardzie jest stosunkowo nowoczesna i umożliwia dostęp do szerokopasmowego Internetu, w tym usług 4G i 5G. Szybki Internet jest ważny na archipelagu ze względu na jego izolowaną lokalizację i potrzebę łączności z resztą świata. Zarówno mieszkańcy, jak i liczni badacze oraz turyści korzystają z niego, aby prowadzić badania, przesyłać dane i komunikować się.
Jednak warto zaznaczyć, że dostępność szybkiego Internetu może się różnić w zależności od konkretnego miejsca na Svalbardzie. W mniejszych osadach i odległych obszarach możliwe, że prędkości internetowe są niższe, ale w większych miejscowościach, takich jak Longyearbyen, można oczekiwać dobrej jakości połączeń internetowych. Średnia prędkość Internetu na Svalbardzie wynosi 36.5 Mb na sekundę, w Polsce natomiast 9.8 Mb na sekundę.
Na Svalbardzie nie ma dróg łączących miasta, dlatego głównym środkiem transportu poza samochodami są skutery śnieżne i łodzie.
Ze względu na trudne warunki terenowe, surowy klimat i ograniczoną infrastrukturę drogową, głównymi środkami transportu na Svalbardzie są helikoptery, łodzie (szczególnie latem) i śnieżne skutery w okresie zimowym.
Wewnątrz budynków panuje zwyczaj zdejmowania butów.
Dziś w większości hoteli i miejsc, które odwiedzasz w Longyearbyen, zauważysz dużą stertę butów z boku drzwi, przypominającą o konieczności zdjęcia własnych.
Na Svalbardzie żyje więcej niedźwiedzi polarnych niż ludzi.
To najczęściej powtarzany mit dotyczący Svalbardu. Na całym obszarze Morza Barentsa, a nie na samym Svalbardzie, żyje ponad 3000 niedźwiedzi polarnych. Na Svalbardzie lokalna populacja liczy około 270 niedźwiedzi polarnych.
Na Svalbardzie istnieją specyficzne przepisy dotyczące posiadania broni palnej.
Na Svalbardzie, ze względu na obecność niedźwiedzi polarnych, władze zalecają, aby osoby wychodzące poza obszar miejski miały ze sobą broń palną w celach obronnych. Jednak i w tym przypadku obowiązują przepisy dotyczące uzyskania odpowiednich zezwoleń i przeszkolenia w zakresie bezpiecznego posługiwania się bronią.
Kopalnie węgla na Svalbardzie były głównym źródłem dochodu w przeszłości.
Ostatnia kopalnia węgla kamiennego na Svalbardzie miała zostać zamknięta jesienią 2023 roku. Wydobycie tego surowca będzie jednak kontynuowane do 2025 roku.
Bezrobocie na Svalbardzie nie istnieje.
Dłuższy pobyt na Svalbardzie wymaga zatrudnienia. Praca jest dostępna w różnych sektorach, takich jak górnictwo, badania naukowe, turystyka, obsługa hoteli i restauracji – liczba miejsc jest jednak ograniczona.
Lokalna gazeta wydawana na archipelagu to „Svalbardposten”.
Gazeta została założona w 1948 roku i od tego czasu pełni rolę ważnego medium na Svalbardzie. Publikuje informacje na temat lokalnych wydarzeń, kultury, życia społecznego, czy polityki. Ponieważ Svalbard to unikalne miejsce o specyficznych wyzwaniach i możliwościach, gazeta skupia się także na kwestiach związanych z nauką, ochroną środowiska, turystyką i gospodarką.
Mieszkańcy Longyearbyen.
To jedna z najbardziej zróżnicowanych społeczności na świecie. Mieszka tu ponad 2000 osób z pięćdziesięciu różnych krajów.
Koty na Svalbardzie.
Posiadanie kota na Svalbardzie jest nielegalne, ale nie oznacza to, że na Svalbardzie kotów nie ma. W Barentsburgu do 2019 roku żył legendarny kot Кеша, którego życie obrosło w wiele legend. Jedna z nich głosi, ze został on przetransportowany na wyspę jako lis polarny. W Barentsburgu obecnie są zarejestrowane jeszcze trzy inne koty, choć przepisy mówią jasno, że futrzaki te mają zakaz wstępu na Svalbard ze względu na zagrożenie dla dzikiej przyrody.
Svalbard nie posiada własnego parlamentu.
Archipelag zarządzany jest przez norweskiego gubernatora, który jest jednocześnie szefem policji i innych służb.
Svalbard to unikalne miejsce na mapie festiwali.
Pomimo surowych warunków atmosferycznych i niewielkiej populacji, na Svalbardzie organizowane są różne festiwale i wydarzenia kulturalne, m.in. Dark Season Blues Festival, Polarjazz Festival, czy Arktyczny Festiwal Muzyki Kameralnej.
Longyearbyen ma swój browar.
Svalbard Bryggeri słynie z produkcji lokalnego piwa, które jest dostępne w różnych smakach, często nawiązujących do arktycznej tematyki. Jest to najbardziej na północ wysunięty browar na świecie.
Umieranie na Svalbardzie.
Na temat umierania na Svalbardzie krąży wiele plotek. Początki cmentarza w Longyearbyen sięgają 1918 r. To wtedy w wyniku hiszpanki zginęło siedmiu norweskich górników. Po 1950 roku zmarłych przewożono na kontynent i tam chowano. Na cmentarzu w Longyearbyen można pochować urny kremacyjne, ale niewielu mieszkańców korzysta z tej możliwości. W 2020 roku Rada Kościoła złożyła stosowne wnioski, by dostać pozwolenie na stworzenie cmentarza urnowego przy kościele.
Ilona Wiśniewska w Muzeum Svalbardu.
W Muzeum Svalbardu znajduje się biblioteczka z arktycznymi pozycjami z całego świata. Nie zabrakło tam również miejsca dla polskiej reporterki Ilony Wiśniewskiej. Książkę „Białe. Zimna wyspa Spitsbergen” można zatem kupić w najdalej na świecie wysuniętej na północ księgarni muzealnej.
Najlepszy miesiąc na wycieczkę na Svalbard.
Ostatnie dni marca i cały kwiecień to najlepszy czas na zimowe wycieczki na Svalbard.
Na Svalbardzie znajduje się siedem parków narodowych.
Svalbard to obszar o wysokim stopniu ochrony, obejmujący 68,9% obszaru objętego ochroną. Istnieje siedem parków narodowych, dwadzieścia dziewięć obszarów chronionych, piętnaście ostoi ptaków i sześć rezerwatów przyrody, co czyni go idealnym miejscem do oglądania dzikiej przyrody w jej naturalnym środowisku.
Najbardziej na północ wysunięty urząd pocztowy na świecie
znajduje się w Ny-Ålesund na Spitsbergenie.
Svalbard ma swój własny gatunek reniferów.
Svalbard jest domem dla około 10 000 reniferów. Renifery ze Svalbardu to najmniejszy gatunek reniferów na ziemi, z krótszymi nogami niż inne renifery.
Longyearbyen zostało prawie całkowicie zniszczone podczas II wojny światowej.
W 1943 roku niemiecka grupa zadaniowa pod nazwą Operacja Zitronella została wysłana w celu zniszczenia osad Barentsburg i Longyearbyen. Podczas ośmiogodzinnego ataku okrętów wojennych zginęło dziewięciu Norwegów, a czterdziestu jeden zostało wziętych do niewoli.
Svalbard był punktem wyjścia do eksploracji bieguna północnego.
Norweski odkrywca Roald Amundsen i włoski pilot Umberto Nobile podjęli śmiałą próbę dotarcia do bieguna północnego sterowcem. Maszt, z którego wystartował sterowiec, jest nadal widoczny w Ny-Ålesund. Svalbard był także bazą dla Salomona Augusta Andrée, który na biegun północny planował dotrzeć balonem.
Poezja Wisławy Szymborskiej na Svalbardzie.
W Światowym Archiwum Arktycznym przechowywane są najważniejsze dokumenty świata. Arctic World Archive (AWA) to niemożliwy do zhakowania, bezpieczny skarbiec danych i plików zlokalizowany głęboko w górach Arktyki. To dom rękopisów historycznych, literatury, muzyki, sztuki współczesnej, arcydzieł muzealnych, przełomów naukowych, pism laureatów Nagrody Nobla, bezcennego dziedzictwa kulturowego i niezastąpionych wspomnień o rdzennej ludności. Prace laureatki Nagrody Nobla Wisławy Szymborskiej dołączyły do wcześniej zdeponowanych dzieł literackich Olgi Tokarczuk, również laureatki Nagrody Nobla.
Pierwsze lotnisko na Svalbardzie powstało podczas II wojny światowej.
W rzeczywistości lądowisko w Adventdalen zostało zbudowane przez Luftwaffe. Używano go sporadycznie aż do budowy nowego lotniska w latach 70. XX wieku.
Svalbard zaliczany jest do pustyni.
Ze względu na skały i lód, niskie temperatury i niską wilgotność Svalbard zwykło nazywać się „pustynią arktyczną”.
Na Svalbardzie powstało kilkadziesiąt filmów.
Dzięki swojej unikalnej i malowniczej scenerii oraz surowemu klimatowi, Svalbard stał się popularnym miejscem do kręcenia filmów i produkcji telewizyjnych. Filmy i seriale oddają piękno i surowość tego arktycznego regionu, który przyciąga zarówno twórców, jak i widzów. Oto niektóre pozycje filmowe zrealizowane na Svalbardzie:
- Bjørnøya: Følg drømmen: trójka braci udaje się na wyspę, aby surfować i jeździć na snowboardzie. Odkrywają, że Matka Natura może być zarówno przyjaciółką, jak i wrogiem.
- Lot Orła: film powstały na podstawie powieści Pera Olofa Sundmana, opowiadającej historię próby przelotu balonem nad biegunem północnym, podjętą przez Salomona Augusta Andrée.
- Na wodach północy: były lekarz wojskowy wyrusza jako chirurg na pokład statku wielorybniczego płynącego do Arktyki, gdzie jego poszukiwanie odkupienia staje się walką o przetrwanie.
Studia na Svalbardzie.
W Longyearbyen znajduje się Centrum Uniwersyteckie. Specjalizuje się w różnych obszarach badań Arktyki, od biologii po technologię i geofizykę.
Miesięczny limit alkoholu.
Aby kupić alkohol, odwiedzający muszą okazać kartę pokładową, miejscowi zaś mają limit miesięczny i muszą okazywać kartę reglamentacyjną alkoholu.
Skutery śnieżne przewyższają liczbę samochodów.
Skutery śnieżne są tu bardziej praktycznym środkiem transportu niż samochody.
Przejrzyste powietrze.
Przy dobrej pogodzie można dostrzec obiekty oddalone o 150 km. Przejrzyste powietrze sprawia, że odległości wydają się znacznie krótsze. Czyste powietrze to dar dla fotografów krajobrazu, ale możliwe zagrożenie dla osób przemieszczających się łodzią.
Svalbard to fascynujący teren, który przyciąga badaczy, miłośników przyrody i wszystkich tych, którzy pragną poznać tajemnice arktycznego świata. Jego surowy klimat, dzika przyroda i bogata historia czynią go jednym z najbardziej niezwykłych miejsc na naszej planecie.
Według naukowców Svalbard to jeden z najciekawszych archipelagów na świecie
Najstarsze odkryte na Svalbardzie pokłady gliny dowodzą, że około 600 milionów lat temu archipelag znajdował się jeszcze w rejonie Bieguna Południowego.
Ciepły dotyk Arktyki, Wiesława Regel
Kontynuuj podróż:
- „Wojny między psami i niedźwiedziami nie było nigdy”. Tadeusz Makarewicz o wyprawie założycielskiej na Spitsbergen w latach 1957-1958
- Kultura i tradycje mieszkańców Svalbardu
- „Svalbard jest fantastycznym, terenowym laboratorium”. Dr Bartłomiej Luks o badaniach zmian zachodzących w wysokiej Arktyce
Zdjęcia i współpraca redakcyjna: Małgorzata Rosiak
