Małgorzata Rosiak Niedźwiedzie polarne (Ursus maritimus) to majestatyczne i potężne zwierzęta, które od wieków kojarzone są z arktycznymi obszarami. Jednym z miejsc, gdzie można spotkać te imponujące stworzenia, jest archipelag Svalbard. Te niezwykłe zwierzęta, będące symbolem Arktyki, stanowią nieodłączną część tego unikalnego ekosystemu.
Gdzie żyje niedźwiedź polarny
Niedźwiedź polarny występuje w regionach arktycznych, które przez większą część roku mają dostęp do lodu morskiego. Populacje występują w Kanadzie, na Alasce (USA), Grenlandii, rosyjskiej Arktyce, norweskiej Arktyce i lodach otaczających Biegun Północny. Niedźwiedź polarny jest uważany za ssaka morskiego, ponieważ większość życia spędza na dryfującym lodzie morskim. Jego zdolność do pływania i przemieszczania się po lodzie jest kluczowa dla przetrwania. To dlatego topnienie lodu na skutek zmian klimatycznych stanowi poważne zagrożenie dla siedlisk i sposobu życia. Może być też przyczyną zmian genetycznych.
Populacja niedźwiedzi polarnych
Populacja niedźwiedzi polarnych jest trudna do dokładnego oszacowania ze względu na rozległe i trudno dostępne obszary, na których żyją oraz zmienne warunki arktyczne. Według najnowszych dostępnych szacunków całkowita populacja niedźwiedzi polarnych waha się od 22 000 do 31 000. Niestety, populacja ta jest obecnie zagrożona przez zmiany klimatyczne i degradację ich siedlisk spowodowaną topnieniem lodu morskiego. Utrudnia niedźwiedziom dostęp do pożywienia. Wzrost temperatury powoduje skracanie okresu, w którym mogą polować na foki i inne zdobycze.
Ile jest niedźwiedzi polarnych na Svalbardzie?
Na archipelagu Svalbard według najnowszych badań żyje około 250 niedźwiedzi polarnych. Szacunkowa liczba około 3000 odnosi się do całego regionu Morza Barentsa. Liczba niedźwiedzi polarnych na Svalbardzie nie przekracza liczby jego mieszkańców. Jest to najczęściej powtarzany mit na temat archipelagu Svalbard.
Ile waży niedźwiedź polarny?
Waga niedźwiedzi polarnych może znacząco się różnić w zależności od płci, wieku i kondycji danego osobnika. Norweski Instytut Polarny podaje, że samce ważą zazwyczaj od 300 do 600 kg, a samice od 150 do 350 kg. Masa ciała może się znacznie różnić w ciągu sezonu. Szczególnie u samic, które od wczesnej wiosny do późnego lata mogą ponad dwukrotnie zwiększyć swoją wagę. Noworodki zazwyczaj ważą około 600-700 gramów, ale szybko rosną, korzystając z mleka matki. Jest kaloryczne i bogate w tłuszcze, co pomaga we wzroście masy ciała. Niedźwiedzie polarne potrzebują dużej masy ciała, aby przetrwać w surowym środowisku arktycznym. Waga pomaga im zmagazynować energię w postaci tłuszczu. Stanowi on źródło pożywienia w okresach, gdy polowanie staje się trudniejsze lub niemożliwe, na przykład w okresie topnienia
Niedźwiedź polarny: kolor skóry
Skóra niedźwiedzia polarnego jest czarna. Sierść, pomimo że wydaje się biała, jest ona w rzeczywistości przezroczysta i odbija światło słoneczne, co sprawia wrażenie białego koloru. Ta specyficzna struktura sierści pomaga utrzymać ciepło niedźwiedziowi, gdyż czarna skóra może absorbować ciepło z promieniowania słonecznego. Sierść niedźwiedzi polarnych działa jak doskonały kamuflaż w środowisku arktycznym. Pomaga im polować na swoje zdobycze, zwłaszcza tam, gdzie biały kolor jest zgodny z otaczającym je lodem i śniegiem.
Sierść niedźwiedzia pod wpływem promieni słonecznych przybiera różne delikatne odcienie; na biodrach pojawiają się tony łagodnej żółci, na bokach i u dołu nóg – odcień bladocytrynowy, morelowożółty, kremowy, można też wypatrzeć pasma słomkowej bieli.
Arktyczne Marzenia, Barry Lopez
Co jedzą niedźwiedzie polarne?
Dieta niedźwiedzia polarnego opiera się głównie na mięsie, szczególnie na fokach. Drapieżniki te rozkoszują się w szczególności smakiem fok plamistych i fok pospolitych. Lech Stempniewicz w książce „Na Kruchym Lodzie” pisze, że obfitość i walory energetyczne fok były zapewne kluczowym punktem zwrotnym w ewolucji niedźwiedzi, a konkretnie oddzielenia się od ich lądowych brunatnych krewniaków. Ich dieta może także obejmować inne morskie zwierzęta, takie jak morsy, a także padlinę, jeżeli znajdą taką okazję. Chociaż foki stanowią główną zdobycz, niedźwiedzie mogą być elastyczne w wyborze pożywienia. Szczególnie w trudnych warunkach, kiedy dostępność fok jest ograniczona. Ze względu na zmiany klimatyczne i topnienie lodu, niedźwiedzie polarne mogą napotykać trudności w zdobywaniu pożywienia. Krótszy okres polowań i większa odległość pomiędzy lądowym siedliskiem a miejscami, gdzie znajdują się foki, mogą powodować problemy związane z głodem i wyczerpaniem fizycznym.
Niedźwiedź polarny a zmiany klimatyczne
Z powodu zmian klimatycznych i innych zagrożeń, przetrwanie niedźwiedzi polarnych staje się coraz bardziej niepewne. W dużej mierze zależy od pokrytych lodem mórz. Większość pożywienia niedźwiedź znajduje na lodzie morskim i wykorzystuje go do przemieszczania się między terenami łowieckimi a legowiskami. Topnienie skraca sezon polowań, a tym samym ogranicza dostępność pożywienia. Niedźwiedzie polegają na lodzie.
Światowi eksperci od niedźwiedzi polarnych obawiają się, że gorsze warunki lodowe doprowadzą do spadku populacji niedźwiedzi polarnych. Amerykańscy naukowcy założyli, że światowa populacja niedźwiedzi polarnych może zostać zmniejszona do jednej trzeciej obecnej liczebności około roku 2050.
Norweski Instytut Polarny
Istotnym problemem jest też duże zanieczyszczenie transgraniczne substancjami toksycznymi, takimi jak trwałe zanieczyszczenia organiczne i metale ciężkie. Gromadzą się w łańcuchu pokarmowym, a niedźwiedzie, które znajdują się na szczycie łańcucha pokarmowego, są szczególnie bezbronne.
Ochrona Niedźwiedzi Polarnych
Ochrona Niedźwiedzi Polarnych: badania
Jednym z pionierów badań niedźwiedzi polarnych jest Thor Larsen, który przygląda się temu gatunkowi od 1965 roku. To też wtedy na Alasce odbyło się pierwsze spotkanie naukowe poświęcone niedźwiedziom polarnym. Dokładnie w tym samym roku utworzono PBSG, czyli Polar Bear Specialist Group. Jak czytam na stronie internetowej:
- „grupa stara się między innymi promować i rozwijać informacje naukowe na rzecz długoterminowej ochrony niedźwiedzi polarnych i zrównoważonego zarządzania nimi;
- koordynowanie badań, monitorowania i zarządzania między jurysdykcjami;
- identyfikacja zagrożeń antropogenicznych dla niedźwiedzi polarnych i określenie możliwych rozwiązań;
- oraz zapewnienie, że działania PBSG odzwierciedlają wszystkie założenia porozumienia o ochronie niedźwiedzi polarnych z 1973 roku”.
Ochrona niedźwiedzia polarnego: wysiłki organizacji naukowych
Pięć krajów arktycznych podpisało porozumienie o ochronie niedźwiedzi polarnych w 1973 r., które weszło w życie w 1976 r. Porozumienie zakazało zabijania niedźwiedzi polarnych, niezależnie od prawa krajowego i międzynarodowego. Ale założono też wyjątki. Jednym z nich były tradycyjne polowania prowadzone przez społeczności tubylcze, których utrzymanie było od nich zależne. Thor Larsen twierdzi, że kiedy podpisano porozumienie, zakładano, że niedźwiedzie polarne będą chronione na zawsze. Obecnie, według naukowca, stoją przed zupełnie innymi wyzwaniami niż polowanie.
Organizacje naukowe prowadzą wiele działań mających na celu ochronę niedźwiedzi polarnych i ich siedlisk.
Monitorowanie populacji: organizacje naukowe prowadzą badania terenowe oraz wykorzystują technologie takie jak oznaczanie zwierząt, śledzenie i obserwacje satelitarne. Celem jest monitorowanie populacji niedźwiedzi polarnych. Te dane pomagają zrozumieć trendy populacyjne i reagować na ewentualne zagrożenia.
Jeśli nie uda się zatrzymać podgrzewania Arktyki, to w dłuższej perspektywie zaniknie środowisko życia niedźwiedzia polarnego i gatunek Ursus maritimus zmieni swój status z VU (gatunek zagrożony) na EW (gatunek wymarły na wolności).
Na kruchym lodzie, Lech Stempniewicz
Badania naukowe: badania naukowe koncentrują się na zrozumieniu zachowań, ekologii, zdrowia i fizjologii niedźwiedzi polarnych. To pozwala na lepsze dostosowanie strategii ochrony oraz zrozumienie wpływu zmian klimatycznych na te zwierzęta.
Edukacja i świadomość społeczna: organizacje naukowe prowadzą kampanie edukacyjne, prezentacje, seminaria i publikacje. Celem jest zwiększenie świadomość społeczeństwa na temat niedźwiedzi polarnych, ich roli w ekosystemie i zagrożeń, którym są narażone.
Przygotowanie planów ochrony: na podstawie badań naukowych organizacje opracowują plany ochrony dla niedźwiedzi polarnych. Obejmują działania mające na celu minimalizowanie konfliktów człowiek-zwierzę, ochronę ich siedlisk i zapewnienie odpowiednich reakcji w przypadku zagrożeń.
Współpraca z władzami i innymi organizacjami: organizacje naukowe współpracują z rządami, organizacjami ochrony przyrody, instytucjami badawczymi i innymi partnerami.
Ochrona niedźwiedzia polarnego: wpływ turystyki na środowisko naturalne i zachowanie
Niedźwiedzie polarne stają również w obliczu konfliktów z ludźmi. Rozwijająca się turystyka arktyczna przyciąga coraz więcej osób, co zwiększa ryzyko spotkania z człowiekiem [sic!]. Turystyka arktyczna może nieść korzyści gospodarcze i edukacyjne. Niestety ma również potencjał do negatywnego wpływu na środowisko naturalne niedźwiedzi polarnych i ich ekosystem. Nadmierna obecność turystów może zakłócać naturalne zachowania niedźwiedzi, takie jak polowanie, odpoczynek czy opieka nad młodymi. Turystyka może wywoływać stres u zwierząt. Konsekwencją jest negatywny wpływ na ich zdrowie i zdolność do przystosowania się do zmieniających się warunków arktycznych.
Turystyka arktyczna niesie ze sobą ryzyko bezpośrednich konfliktów pomiędzy ludźmi a niedźwiedziami. Nieumiejętne zachowanie turystów może prowadzić do niebezpiecznych sytuacji, zarówno dla ludzi, jak i dla niedźwiedzi. W 2024 roku podjęto decyzję o zaostrzeniu przepisów dotyczących niedźwiedzi polarnych na Svalbardzie. Od 1 stycznia 2025 roku obowiązuje obowiązek zachowania odległości nie mniejszej niż 300 metrów od niedźwiedzi polarnych; nie mniejszej niż 500 metrów w okresie od 1 marca do 30 czerwca oraz zakaz schodzenia na ląd w kilku obszarach chronionych.
Czy można polować na niedźwiedzie polarne na Svalbardzie
Na Svalbardzie polowanie na niedźwiedzie polarne jest zabronione. Wynika to ze statusu gatunku chronionego oraz objęcia ochroną prawną. Ursus maritimus pełnią kluczową rolę w arktycznym ekosystemie jako drapieżniki szczytowe, co potwierdzają liczne badania ekologiczne (np. Amstrup, 2008). Ich populacje są szczególnie wrażliwe na zmiany klimatyczne oraz działalność człowieka. Fakt ten podkreślają analizy długoterminowe prowadzone przez Norweski Instytut Polarny (Norwegian Polar Institute, 2019).
Ochrona niedźwiedzia polarnego: zasady bezpieczeństwa podczas spotkania z niedźwiedziem polarnym
Ludzie są uważani za obcych w środowisku niedźwiedzia polarnego i mogą być postrzegani jako potencjalna ofiara. Niedźwiedź polarny jest niezwykle silny i nawet młode ważące poniżej 100 kg mogą być agresywne. Spotkanie z niedźwiedziem polarnym może być niebezpieczne zarówno dla ludzi, jak i dla niedźwiedzia. Ważne jest zachowanie środków ostrożności i przestrzeganie wytycznych w celu minimalizowania ryzyka. Na Svalbardzie istnieją określone przepisy, których należy przestrzegać na wypadek spotkania ze zwierzęciem. Nie wolno zbliżać się i prowokować. Należy dać niedźwiedziowi przestrzeń i w miarę możliwości zmienić kierunek. Na Svalbardzie rekomendowane jest również noszenie broni, a także pistoletów z amunicją sygnałową.
Przed wyjazdem na Svalbard, należy zapoznać się z zasadami bezpieczeństwa i wytycznymi dotyczącymi spotkań z niedźwiedziami. Wiedza i przygotowanie mogą uratować życie, nie tylko ludzkie, ale i niedźwiedzia polarnego. Wszelkie zaktualizowane informacje dostępne są na stronie Gubernatora Svalbardu. Zgodnie z przepisami, jeśli niedźwiedź straci życie, Gubernator ocenia, czy reakcja osoby używającej broń była właściwa. Jeśli istnieje prawdopodobieństwo, że broń została użyta w niewłaściwych okolicznościach, strzelający musi się liczyć z wysoką karą.
Zdjęcia: Małgorzata Rosiak
Źródła
Arktyczne Marzenia, Barry Lopez
Ciepły dotyk Arktyki, Wiesława Regel
Na kruchym lodzie, Lech Stempniewicz
Koniec Lodu. Jak odnaleźć sens w byciu świadkiem katastrofy, Dahr Jamail
iucn-pbsg.org
sysselmesteren.no
npolar.no
greenpeace.org
