Małgorzata Rosiak Na Svalbardzie żyje zwierzę tak niezwykłe, jak otoczenie, w którym przyszło mu się odnaleźć. Renifer svalbardzki (Rangifer tarandus platyrhynchus), podgatunek renifera tundrowego, to istota ukształtowana przez ekstremalne warunki archipelagu Svalbard. Jest bardzo dobrym przykładem wpływu środowiska na ewolucję gatunków. Ciało renifera svalbardzkiego jest mniejsze od reniferów z kontynentu, a wpływ na tę różnicę ma długotrwała izolacja od lądu. Nie wiadomo, kiedy dokładnie jego przodkowie pojawili się na Svalbardzie, lecz naukowcy odkryli tu kości renifera, których wiek określono na cztery tysiące lat. Obserwatorium COAT z kolei pisze, że szacuje się, że nastąpiło to między pięcioma a siedmioma tysiącami lat temu. Jak podaje Norweski Instytut Polarny, ,,futro renifera jest brązowe na grzbiecie i jasne na brzuchu. Zimą staje się jaśniejsze niż latem i często wydaje się jasnoszare lub żółtawobiałe. Mięsiste futro sprawia, że nawet wygłodzone zwierzęta wyglądają na grube”. Roman Trechciński pisał o reniferach svalbardzkich w książce „Halo, Spitsbergen!”.
„W Murchisonbay oglądamy po raz pierwszy renifery. Są małe, kosmate. Pysk rena przypomina rozgniewanego, zarośniętego starca. Reny nie są płochliwe, można do nich podejść na odległość kilkunastu metrów. Przyglądamy się ciekawie. Reny spitsbergeńskie są najbliższymi krewnymi kanadyjskich karibu i swych syberyjskich braci. W przeszłości stwierdzono nawet wielokrotnie, że renifery przechodziły po morskim lodzie z Syberii na Spitsbergen. Jest to zresztą jednocześnie jedyne wytłumaczenie występowania reniferów na Spitsbergenie. Obecnie bariera lodowa posunęła się znacznie na północ i tego rodzaju wędrówki byłyby już niemożliwe. Reny Spitsbergenu stanowią więc oddzielnie rozwijającą się odmianę. Surowy klimat wywołał w nich z czasem pewne zmiany. Są mniejsze, bardziej kosmate i odporniejsze na zimno”.
Renifer svalbardzki: dieta
W przeciwieństwie do reniferów z kontynentu, które słyną z długich, spektakularnych migracji, renifery svalbardzkie prowadzą raczej osiadły tryb życia. Tereny, po których się poruszają, są ograniczone ze względu na izolację. Mimo to przemierzają tundrę w poszukiwaniu mchów, porostów i niskich krzewinek, czyli podstawy ich diety. Renifery svalbardzkie są zatem wegetarianami. Latem renifery korzystają z obfitości proponowanej przez svalbardzką tundrę. Zajadają się więc saxifragą, rdestem, czy wierzbą polarną. Dieta reniferów jest zróżnicowana, co nie oznacza, że nie są one wybredne. Norweski Instytut Polarny podaje, że svalbardzkie reny zjadają niemal wszystkie rodzaje roślinności z małymi wyjątkami. Nie lubią na przykład arktycznego wrzosu.
W badaniu opublikowanym w magazynie Ecosphere w 2019 roku naukowcy przekazali, że niektóre renifery rozszerzyły swoją dietę, a pożywienia zaczęły szukać nie tylko na lądzie. Nie rozbiło się jednak o ciekawskie podniebienie, a o przetrwanie, koło ratunkowe rzucone na wybrzeża przez naturę. Rozszerzenie menu o wodorosty jest związane ze zmianami klimatu, a dokładnie z coraz częstszymi zimowymi opadami deszczu na śnieg. Oblodzenie gruntu uniemożliwia reniferom dostawanie się do pożywienia, a zamarznięte pastwiska to dla tego gatunku wyrok głodu.
Zimą, kiedy ich świat pokrywa się grubą warstwą śniegu i lodu, renifery muszą polegać na swojej zdolności do przetrwania. Coraz częściej występujące na Svalbardzie opady deszczu (również w trakcie zimy) powodują, że renifery mają trudniejszy dostęp do pożywienia i umierają z głodu. Na łamach Halospitsbergen.pl o tym zjawisku mówi między innymi glacjolog dr. Jakub Małecki.
Norweski Instytut Polarny na stronie internetowej podkreśla, że dla reniferów ze Svalbardu prawdziwym wyzwaniem jest zmiana klimatu. Jak czytamy na npolar.no „łagodna zima i gorące lato wpływają na dynamikę wzrostu stada w odwrotny sposób. Wzrost temperatury na Svalbardzie może zatem być zarówno pozytywny, jak i negatywny dla reniferów svalbardzkich. Wynik będzie prawdopodobnie zależał od tego, w jakim stopniu dobre warunki letnie wpłyną na kondycję reniferów i tym samym przeciwdziałają negatywnym skutkom zimowych opadów”. Ustawa o środowisku Svalbardu z 2001 roku stanowi, że „florą i fauną na lądzie i w morzu należy zarządzać w taki sposób, aby zachować naturalną produktywność, różnorodność i siedliska gatunku, a także zabezpieczyć dziką przyrodę Svalbardu dla przyszłych pokoleń”.
Renifer svalbardzki stał się jednym z symboli dzikiej i nienaruszonej przyrody archipelagu Svalbard. Jest to również popularny obiekt fotograficzny. Przyciąga turystów fotografów z całego świata, którzy pragną uchwycić jego piękno w niepowtarzalnym, svalbardzkim otoczeniu. Ważne, aby podczas spotkania z reniferem zachować odpowiednią etykietę i szacunek.
- Zachowaj dystans: nie podchodź do zwierząt, obserwuj dziką przyrodę z odpowiedniej odległości.
- Nie karm: karmienie reniferów lub innych dzikich zwierząt jest niebezpieczne, ale może też zaszkodzić zdrowiu zwierząt i zakłócić naturalne procesy ekologiczne.
- Zachowaj ciszę: unikaj gwałtownych ruchów i głośnego zachowania, które mogłyby przestraszyć lub zaniepokoić zwierzęta.
- Nie dotykaj: nie wolno dotykać reniferów, nawet jeśli wydają się łagodne.
- Obserwuj z szacunkiem: podziwiaj renifery z daleka, używając lornetki czy aparatu fotograficznego z dobrym zoomem, aby nie zakłócać ich naturalnego zachowania.
- Postępuj zgodnie z lokalnymi przepisami: Svalbard ma swoje przepisy dotyczące ochrony przyrody i dzikich zwierząt. Upewnij się, że je znasz i przestrzegasz tych przepisów.
- Nie zaburzaj środowiska reniferów: nie niszcz roślinności i nie zostawiaj śmieci. Wpływ na środowisko reniferów powinien być minimalizowany.
Czy renifera svalbardzkiego można zobaczyć w Longyearbyen?
Tak, renifera svalbardzkiego można zobaczyć w Longyearbyen.
Renifer svalbardzki jest nie tylko interesującym przykładem adaptacji do ekstremalnych warunków, ale także przypomnieniem o kruchym pięknie naturalnych ekosystemów. Jego obecność na Svalbardzie świadczy o niesamowitej odporności życia nawet w najbardziej niegościnnych zakątkach naszej planety. Zabezpieczanie jego przyszłości jest obowiązkiem nie tylko naukowców i polityków, ale nas wszystkich, jako globalnej społeczności, która dzieli wspólny dom- Ziemię.
Zdjęcia: Małgorzata Rosiak, Źródła: coat.no; npolar.no, sysselmesteren.no; Halo, Spitsbergen!, T.Makarewicz, R.Trechciński;
Pierwsza publikacja: 06.11.2023; Aktualizacja 6.10.2025
