Małgorzata Rosiak Podziwiaj tych, którzy podejmują wielkie przedsięwzięcia, nawet wtedy, gdy one się nie udały.
Seneka
Svalbard od dawna fascynował odkrywców i naukowców. Jego krajobrazy stanowiły tło dla wielu historycznych wypraw polarnych. Ekspedycje pełne odwagi i determinacji przyczyniły się do rozwijania wiedzy o najbardziej niedostępnych zakątkach Ziemi. Powiązanie badań nad zmianami środowiska z badaniami nad historią polarną doprowadza do wszechstronniejszego zrozumienia złożonych historii obu tych zagadnień. Wiele wczesnych wypraw polarnych, które wyruszały na Svalbard, nie miało na celu bezpośredniego odkrywania tego terytorium. Zamiast tego, Svalbard służył jako kluczowy punkt tranzytowy, strategiczna baza i okno na dalsze, ambitniejsze cele – przede wszystkim odkrywanie tajemnic bieguna północnego. Niniejsza kronika nie ma na celu opisania wszystkich wypraw odbytych na Svalbard. To jedynie wycinek wielkiej historii związanej z tym regionem.
Wyprawy polarne na Svalbard: wczesna historia eksploracji
Oficjalna zmiana nazwy grupy wysp w Arktyce na Svalbard miała miejsce w 1925 roku natomiast badania nad średniowieczną nazwą Svalbard i jej znaczeniem miały toczyć się ponoć w objęciach gorącej debaty. Pierwsze znane wzmianki o Svalbardzie pochodzą z 1194 roku. Zostały one odnotowane w sagach islandzkich i opowiadają o terenach, które mogły być Svalbardem lub innymi arktycznymi wyspami.
Wikingowie i Pomorcy
Za sprawą sag islandzkich z 1194 roku pierwszymi potencjalnymi kandydatami do odkrycia Svalbardu są Wikingowie. We wpisach sag znajduje się wzmianka „Svalbarði fvndinn”, co w języku staroislandzkim oznacza „znaleziono Svalbard”. Mimo to na archipelagu jak dotąd nie odkryto żadnych znalezisk archeologicznych, które można by powiązać z obecnością Wikingów, zatem równie dobrze mogły to być zapisy o „zimnym brzegu” Grenlandii, oddalonym o cztery dni rejsu na północny wschód od Islandii.
W kontekście niejasnych źródeł dotyczących wczesnych przybyszy na Svalbard wymienia się także ludzi morza, czyli Pomorców. Mieli oni tu dotrzeć najpóźniej w XVI wieku. Poza niejasnymi źródłami mają ponoć istnieć znaleziska archeologiczne z tamtych czasów pochodzące ze starych rosyjskich osad na Svalbardzie, lecz historycy nierosyjscy pozostają jednak sceptyczni. W najstarszych zachodnich relacjach z wypraw na Svalbard, z których część jest bardzo szczegółowa, nie ma ani jednej wzmianki o osadnictwie rosyjskim, chociaż począwszy od końca XVII wieku, można znaleźć wiele wzmianek w dokumentach nierosyjskich dotyczących rosyjskiej działalności na Svalbardzie właśnie.
Pierwsze wyprawy polarne na Svalbard: odnalezienie nieznanych lądów
Oficjalnie Spitsbergen został odkryty w 1596 roku przez holenderskiego żeglarza Willema Barentsa. Wprawdzie szukał on nowej drogi handlowej do Azji, ale jego odkrycie otworzyło nowy rozdział w eksploracji Arktyki. Podczas wyprawy Holendrzy odkryli i narysowali mapy Wyspy Niedźwiedziej i Spitsbergenu. Dotarli do północno-zachodniego narożnika archipelagu, gdzie zatrzymał ich lód. Barents zginął, ale ocalałych członków załogi i rezultaty wyprawy udało się uratować. Barents miał tłumaczyć nadanie wyspie nazwy Spitsbergen w następujący sposób.
Ziemia była w większości rozbita, raczej wysoka i składała się tylko z gór i spiczastych wzgórz; z takiego powodu nadaliśmy jej nazwę Spitsbergen.
William Barents
W 1607 roku Kompania Moskiewska zatrudniła Henry’ego Hudsona, aby znaleźć północno-wschodnie przejście przez Arktykę do Indii i Chin. Podczas tej wyprawy dotarł do Spitsbergenu i przeprowadził badania jego wybrzeży. Obserwacje te były jednymi z pierwszych dokładniejszych opisów wyspy. Hudson badał także możliwości wielorybnictwa w regionie, co miało później duży wpływ na rozwój tej branży w arktycznych wodach.
Wielorybnictwo na Svalbardzie
Po odkryciu Spitsbergenu przez Barentsa pojawiały się ciągłe doniesienia o dużych stadach wielorybów, fok i morsów wokół wyspy. Rok 1612 to początek systematycznego przemysłu wielorybniczego na Svalbardzie. W międzynarodowym połowie wielorybów, motywowanym dobrymi cenami oleju z ich tłuszczu i fiszbinów, uczestniczyły przede wszystkim wyprawy holenderskie, brytyjskie i niemieckie. Wczesne metody wielorybnictwa były prymitywne i niezwykle ryzykowne. Łowcy używali łodzi i harpunów do polowań na wieloryby (głównie grenlandzkie).
Pod koniec XVIII wieku statki, które wypływały na północ w poszukiwaniu wielorybów, wracały puste. Intensywne odławiania doprowadziły do znacznego zmniejszenia populacji wielorybów w wodach wokół archipelagu i Grenlandii. Miało to długotrwały wpływ na ekosystem arktyczny. Zachodnioeuropejska przygoda z wielorybnictwem na północnych wodach dobiegła końca. Pozostałości po osadach wielorybniczych na Svalbardzie są najwcześniejszymi śladami działalności człowieka na archipelagu. Kristin Prestvold na stronie Norweskiego Instytutu Polarnego podaje, że pozostałości te to między innymi „piece tłuszczowe, stanowiska i groby, a w miejscach uboju wielorybów i morsów także kości”.
Tak stopniowo wybijali wieloryby i wszystkie zniknęły, a zima odzyskała tę ziemię jako swoją.
Fridtjof Nansen
Wyprawy polarne na Svalbard
Wyprawy polarne na Svalbard stanowią istotny rozdział w historii odkryć geograficznych i naukowych. Naukowe obserwacje Svalbardu koncentrowały się głównie na gromadzeniu danych do opisu topografii, geologii, biologii, botaniki, oceanografii, glacjologii i klimatu. Każda z tych dziedzin dostarczała kolejnych fragmentów układanki, pozwalającej lepiej zrozumieć zarówno lokalne, jak i globalne procesy kształtujące naszą planetę. Jednak motywacje stojące za tymi wyprawami nie zawsze były jednoznacznie naukowe. W historii ekspedycji polarnej na Svalbard można dostrzec zmieniające się przyczyny podejmowania ryzykownych podróży. Czasami były to czysto naukowe cele, takie jak badanie nieznanych gatunków fauny i flory czy zrozumienie procesów glacjalnych, innym zaś razem motywacje miały charakter polityczny, ekonomiczny, a nawet osobisty. Niekiedy te bodźce przenikały się wzajemnie, tworząc unikatowy splot okoliczności, który skłaniał odkrywców do przekraczania kolejnych granic.
Początki naukowej eksploracji Svalbardu
Constantine Phipps
W 1773 roku Constantine Phipps, jako komandor statku wyprawił się w rejs między Grenlandią a Spitsbergenem, by osiągnąć Biegun Północny. I choć podczas wyprawy tej nie odkryto nowych lądów ani też ostatecznie nie dopłynięto do bieguna północnego, wyprawa ta ma znaczenie historyczne i naukowe. Phipps przywiózł bowiem pierwsze naukowe opisy niedźwiedzia polarnego, które sporządził, utknąwszy u wybrzeży Spitsbergenu, ale także masę danych na temat okolic Arktyki. W trakcie wyprawy załoga statku eksplorowała również mniejsze wyspy archipelagu Svalbard. Jedną z nich była wyspa Moffen, na której odkrywcy mieli spotkać między innymi morsy, niedźwiedzie polarne i ptactwo arktyczne. W drodze powrotnej do domu załogi zacumowały w Smeerenburgu – opuszczonej osadzie wielorybniczej. Tam z kolei powstał opis lodowca Kennedy.
Miał około trzystu stóp wysokości i wypływała z niego kaskada wody. Czarne góry, biały śnieg i piękny kolor [bardzo żywy jasnozielony] lodu tworzą bardzo romantyczny i niezwykły obraz.
Constantine Phipps, A Voyage Toward the North Pole
David Buchan
Szkocki badacz Arktyki i oficer pod wpływem plotek wielorybników na temat zniknięcia lodu między Grenlandią a Spitsbergenem został mianowany do zorganizowania wyprawy mającej na celu znalezienie przejścia do bieguna północnego i przepłynięcie przez Cieśninę Beringa do Oceanu Spokojnego. Ekspedycja składała się z dwóch statków. Dowódcą pierwszego z nich (Dorothea) był Buchan, dowódcą drugiego (Trent) co ciekawe był legendarny, wtedy porucznik, John Franklin. Latem 1818 roku załogi dotarły do Spitsbergenu. Po wyczerpujących próbach uwolnienia się z lodu statki dotarły do północnych wybrzeży Spitsbergenu i po kilku miesiącach udały się w stronę Grenlandii.
William Scoresby Junior
Na specjalną uwagę w kontekście wczesnej eksploracji Arktyki zasługuje wielorybnik i naukowiec William Scoresby. W 1818 roku powziął trud wyprawienia się na północe wody i zbadał dużą część wybrzeży Spitsbergenu. Miał ponoć niezwykły dar umiejętności obserwowania otoczenia. W 1820 roku wydano słynne książki „An Account of the Arctic Regions” i „Katalog roślin znalezionych na Spitzbergenie przez Williama Scoresby’ego”. W pierwszej opisał kilka wysp składających się na dzisiejszy archipelag Svalbard: Moffen (wspominając w opisie wyprawę kapitana Phippsa), Low, Hope, Cherie, Jan Mayen. Scoresby szczegółowo opisał ptactwo, minerały i rośliny. Pisał też o górach lodowych (przyp. red. jak podaje Sir Martin Conway w książce „No Man’s Land” w rzeczywistości Soresby miał na myśli lodowce).
Jednym z najciekawszych objawień znalezionych na Spitzbergenie, są góry lodowe. Termin ten pisany po holendersku Ysberg, oznacza górę lodową. Nie mówię o lodowych wyspach, które urodziły się w południowym klimacie na łonie oceanu, ale o tych cudownych złożach lodu, które występują w dolinach przylegających do wybrzeży Spitzbergenu i innych krajów polarnych.
William Scoresby, The Northern whale-fishery
Balthasar Mathias Keilhau
Jedną z najwcześniejszych wypraw, która zyskała reputację rozpoczynających prace naukowe na Svalbardzie, była wyprawa Niemca Barto von Löwenigha w 1827 r. Członkiem tej wyprawy był norweski geolog Balthazar Matthias Keilhau i to on jako pierwszy opublikował wyniki badań geologicznych, które przeprowadził na południowym Spitsbergenie oraz wyspach Edgeøya i Bjørnøya. Na tej pierwszej zebrał grzyby, a zbiory te okazały się początkiem wiedzy na temat grzybów rosnących na archipelagu. Reidun Braathen i Even W. Hanssen w swoim artykule na temat grzybów rosnących na Svalbardzie, przywołali jego słowa będące podsumowaniem tego mikologicznego znaleziska: „przypuszczalnie te odcinki rzadko i bardzo krótko są pozbawione śniegu, dlatego nie mają czasu na pokrycie się bardziej odpowiednimi roślinami”, pisał Keilhau. Zgromadzone przez geologa dane zawierały, oprócz pionierskich opisów geologii, botaniki i paleontologii, cenne obserwacje dotyczące rosyjskich i norweskich myśliwych na Svalbardzie, a także szkice dzisiejszych ważnych obiektów dziedzictwa kulturowego.
William Edward Parry
W 1827 roku Parry uzyskał zgodę Admiralicji na próbę zdobycia bieguna północnego. Ekspedycja wypłynęła z ośmioma reniferami na statku Hecla. Zgodnie z planem statek zakotwiczono w Sorgfjord. Wyprawa miała opierać się na ciągnięciu łodzi po lodzie. Pomimo trudów włożonych w przedsięwzięcie załoga nie przesuwała się dalej na północ, ponieważ lód przesuwał się na południe (przyp. red. co samo w sobie było wtedy odkryciem). Wyprawa nie dotarła do bieguna północnego, ale i tak uważano, że zakończyła się sukcesem, bowiem dotarła najdalej na północ, niż pozostałe wyprawy, a rekord ten udało się pobić innej wyprawie dopiero po pięćdziesięciu latach. . W książce „Narrative of an attempt to reach the North Pole” Parry wspomina zarówno ogromne dziedzictwo Phippsa jak i Scoresby’ego, ale też świadectwa szanowanych wielorybników.
Leonie d’Aunet
Francuska pisarka i badaczka Arktyki po raz pierwszy wyruszyła na Spitsbergen z wyprawą La Recherche w 1838 roku. Na pokład statku dostała się przebrana za mężczyznę. Po powrocie jej listy zostały opublikowane w magazynie „Revue de Paris”. D’Aunet opisała swoje doświadczenia również w książce „Voyage d’une femme au Spitzberg” (Podróż kobiety na Spitzberg), która została opublikowana w 1854 roku. W swojej relacji szczegółowo opisywała życie codzienne podczas wyprawy, faunę i florę Spitsbergenu, jak również trudności, z jakimi musiała się zmierzyć jako kobieta w męskim świecie ówczesnych odkrywców i naukowców. Jej praca była ważnym wkładem w ówczesną wiedzę o Arktyce. Sama wyprawa działająca również w roku 1839 pozostawiła niezwykłą spuściznę: serię dwudziestu siedmiu ręcznie kolorowanych litografii przedstawiających scenerie Svalbardu przeplatane scenami z samej wyprawy.
Otto Martin Torrel
Torrel poprowadził wiele wypraw na Spitsbergen. W 1858 roku była to podróż rekonesansowa z udziałem Nordenskiölda, lecz ekspedycja w 1861 to wydarzenie, które wyróżnia się na tle innych badawczych podróży w regionie Arktyki. Otto Martin Torell był szwedzkim geologiem i paleontologiem, który przyczynił się do rozwoju nauk o Ziemi, szczególnie w zakresie glacjologii. Jego wyprawa na Svalbard, miała na celu nie tylko zgłębienie tajemnic tej odległej części świata, ale również przeprowadzenie badań, które mogłyby rzucić światło na wciąż mało zrozumiałe procesy glacjalne. Ekspedycja Torella trwała cztery miesiące i była jedną z pierwszych, która wykorzystywała nowoczesne metody badawcze i systematyczne podejście naukowe do eksploracji Arktyki.
Wysiłek i zasoby włożone w wyprawę przyniosły niesamowite rezultaty. Torell, wraz ze swoim zespołem, skoncentrował się na zbieraniu danych topograficznych, geologicznych oraz biologicznych. Wyprawa ta, choć była przedsięwzięciem naukowym, odbywała się również w kontekście rosnącego zainteresowania Arktyką ze strony różnych krajów, co miało zarówno wymiar geopolityczny, jak i ekonomiczny. Zdobycie wiedzy o tych odległych terenach było nie tylko kwestią naukowego postępu, ale również mogło mieć znaczenie strategiczne. Ziemią Torrela nazwano południowo-wschodnią część Spitsbergenu. Gösta H. Liljequist, często nazywany ojcem szwedzkiej eksploracji regionów polarnych, zwykł mawiać o Torrelu „student Epoki Lodowej i inicjator naukowej eksploracji polarnej”.
Adolf Erik Nordenskiöld
Nordenskiöld, urodzony w 1832 roku, był znakomitym geologiem, mineralogiem i odkrywcą polarnym. Wyprawa Nordenskiölda na Spitsbergen, która miała miejsce w 1864, była motywowana głównie pragnieniem zrozumienia arktycznego środowiska, a także chęcią dokładnego zbadania geologii, flory i fauny tego odległego regionu. Badania przeprowadzono między innymi w Bjørnøya, Isfjorden i Van Keulenfjorden. W Prins Karls Forland załoga Nordenskiölda uratowała rozbite załogi trzech norweskich statków myśliwskich, które utknęły w lodzie u wybrzeży Nordaustlandet. Nordenskiöld, jako doświadczony badacz polarny, wiedział, jak ważne jest przygotowanie do takiej ekspedycji. Zebrał więc zespół specjalistów z różnych dziedzin, aby zapewnić jak najbardziej wszechstronne i kompleksowe podejście do badań.
Podczas wyprawy na Svalbard Nordenskiöld dokonał wielu ważnych odkryć. Jego prace pozwoliły lepiej zrozumieć strukturę geologiczną archipelagu, a także przyczyniły się do identyfikacji nowych gatunków roślin i zwierząt. Co więcej, Nordenskiöld przeprowadzał również badania glacjologiczne, które miały kluczowe znaczenie dla zrozumienia pewnych procesów nie tylko w regionie Arktyki, ale i na całym świecie. Potencjalne zasoby mineralne Svalbardu były przedmiotem zainteresowania różnych krajów, a wiedza zdobyta przez szwedzkiego badacza mogła wpływać na decyzje polityczne i ekonomiczne. Nordenskiöld miał też planować wyprawę na biegun północny, lecz nie udało mu się do niego dotrzeć. Na cześć Nordenskiölda nazwano jeden z lodowców znajdujących się na Svalbardzie. Szwedzki fizyk August Wijkander, który wziąwszy udział w wyprawie Nordenskiölda zanotował o nim w pamiętniku takie słowa, „miał umiejętność odbudowania pozytywnej atmosfery w obliczu wszystkich chorób i niepowodzeń”.
Benjamin Leigh Smith
W 1872 roku brytyjski żeglarz i odkrywca Benjamin Leigh Smith poprowadził swoją drugą wyprawę do Arktyki. Chcąc kontynuować imponujące badania oceanograficzne i geograficzne, które przeprowadził podczas swojej pierwszej wyprawy latem poprzedniego roku, Leigh Smith najpierw zbadał Jan Mayen, a następnie popłynął na Svalbard. Leigh Smith pochodzący z Anglii, był zarówno badaczem, jak i filantropem. Jego zainteresowanie Arktyką rozpoczęło się od wypraw badawczych, które sam finansował. Jego ekspedycje na Svalbard, przeprowadzone w latach 1871-1873, były ukierunkowane na eksplorację i badanie geografii oraz środowiska naturalnego archipelagu. Podczas swoich podróży Leigh Smith zbadał wiele wcześniej nieznanych obszarów Svalbardu, w tym wybrzeża i fiordy, dostarczając cennych informacji kartograficznych i geologicznych. Jego prace pomogły w dokładniejszym mapowaniu tych terenów, co było istotnym wkładem w ówczesną wiedzę geograficzną.
Leigh Smith był również pionierem w dziedzinie technik polarnych, w tym konstrukcji statków przystosowanych do warunków arktycznych. Jego statek, Eira, został specjalnie zaprojektowany, aby wytrzymać ekstremalne warunki polarnego lodu i mrozu. Niestety, w trakcie jednej z ekspedycji, Eira uległ zniszczeniu, co doprowadziło do dramatycznej sytuacji, w której Leigh Smith i jego załoga, zanim zostali uratowani, musieli przetrwać arktyczną zimę na niegościnnych terenach Svalbardu.
Axwell W. Enwall
W niniejszej kronice wypraw polarnych, z punktu widzenia jej autorki warto wspomnieć o Axwellu W. Enwallu, który brał udział w wyprawach polarnych jako lekarz, ale jest uznawany również za pioniera fotografii polarnej. Jako osoba żywo zainteresowana fotografią, wziął na siebie odpowiedzialność dokumentowania ekspedycji w latach 1872-1873*. Zastosowanie aparatów fotograficznych w dyscyplinie badań polarnych było zjawiskiem w pewnym sensie nowym i Enwall najwyraźniej zdawał sobie sprawę z możliwości, jakie stwarza fotografia. Jak podaje Anders Larsson w książce „The Coldest Coast” możliwe, że Enwall nabył umiejętności fotograficzne od mistrza Stena Stenberga z Instytutu Karolinska, do którego w liście ze Spitsbergenu pisał w następujący sposób.
Zgodnie z obietnicą przesyłam teraz do Pana Profesora kilka zdań opisowych, aby poinformować Pana o tym, jak udana była moja praca fotograficzna. Widać, że rozstanie z mistrzem odbyło się zbyt wcześnie. Zdałem sobie z tego sprawę zaraz po przybyciu do Isfjorden, gdzie podczas naszego postoju nie udało mi się zrobić nawet jednego odpowiedniego negatywu. Mój brak doświadczenia sprawił, że nie byłem przygotowany na szybkie pokonanie przeszkód, przed którymi stanąłem. Jednak po przybyciu do Norwegii zdobyłem więcej doświadczenia, aby poradzić sobie z trudnymi warunkami i niepowodzeniami, dzięki czemu udało mi się zdobyć kilka odpowiednich negatywów.
Axwell W. Enwall w liście do Stena Stenberga
Enwall doskonalił swoją technikę i ostatecznie stworzył około sześćdziesięciu zdjęć wykonanych w różnych miejscach wyprawy. Niektóre z nich znalazły się w książce podróżniczej szwedzkiego botanika Fransa Reinholda Kjellmana, który tak mówił o pasji Enwalla: „w jego aparacie malują się jedne widoki po drugim. Różnią się od innych i, jak można było zauważyć, przewyższają się wspaniałą dzikością i imponującą wielkością. Niektóre z nich wybiera się i pozwala wytrawić w srebrnej kąpieli na szklanej płycie, ustawione w ciemnym namiocie i zakonserwowane”. W listach do Nordenskiölda Enwall zawarł listę sprzętu, który zabiera ze sobą w podróż. Poza obiektywami, kliszami i namiotem do wywoływania negatywów, napisał też o aparacie Dübena. W trakcie wyprawy Leigha Smitha Enwall poznał innego fotografa, Herberta C. Chermside’a. I choć on sam nazywał siebie amatorem, w przeciwieństwie do Enwalla, zostawił dla przyszłych pokoleń więcej poszlak związanych z fotografowaniem Arktyki w tamtych czasach.
Fridtjof Nansen
W 1893 roku Fridtjof Nansen wyruszył z Wysp Nowosyberyjskich na pokładzie statku Fram w stronę bieguna północnego. Nansen opracował plan wyprawy, który był rewolucyjny przede wszystkim ze względu na swoje założenia. Zamiast próbować bezpośrednio dotrzeć do bieguna północnego przez przecinanie lodów, Nansen postanowił wykorzystać naturalne prądy morskie i dryf lodu arktycznego. Jego hipoteza opierała się na teorii, że prąd morski znany jako dryf transpolarny mógłby nieść statek z Syberii aż do samego bieguna. Kluczowym elementem wyprawy był specjalnie zaprojektowany statek Fram (w języku norweskim Naprzód). Statek ten został skonstruowany tak, aby wytrzymać ogromne naciski lodu polarnego. Miał zaokrąglony kadłub i dodatkowe wzmocnienia, dzięki czemu mógł unosić się na lodzie, zamiast być przez niego miażdżonym. Fram był wyposażony w zaawansowane na tamte czasy systemy nawigacyjne i badawcze, a także zapasy żywieniowe na kilka lat.
Dryf statku przez Arktykę trwał kilka lat. W tym czasie Nansen i jego załoga przeprowadzili wiele badań, zbierając cenne dane dotyczące oceanografii, meteorologii oraz warunków lodowych. Jednak postęp dryfu był wolniejszy, niż przewidywano, a statek nie kierował się dokładnie w stronę bieguna. W 1895 roku Nansen wraz z jednym z członków załogi, Hjalmarem Johansenem, podjął decyzję o opuszczeniu Framu i próbie dotarcia do bieguna na nartach i psich zaprzęgach. Po dotarciu na biegun mężczyźni mieli udać się do Ziemi Franciszka Józefa , a następnie na Spitsbergen. Mimo iż nie udało im się dotrzeć do bieguna, ani na Spitsbergen, osiągnęli rekordową na tamte czasy szerokość geograficzną północną – 86°14′N. Po ponad rocznej tułaczce Nansen i Johansen powrócili do cywilizacji. Tymczasem Fram, nadal dryfujący w lodzie dotarł do Spitsbergenu i powrócił do Tromsø w Norwegii w 1896 roku.
Niewidzialne i niezdeptane pod nieskazitelnym płaszczem lodu, zesztywniałe regiony polarne spały głębokim snem śmierci od najwcześniejszego zarania dziejów. Owinięty białym całunem potężny olbrzym wyciągnął swoje lepkie lodowe kończyny i śnił swoje odwieczne sny.
Fridtjof Nansen, Farthest North
Nansen popłynął na Spitsbergen w 1912 roku malutkim statkiem Veslemøy. W 1920 roku opublikował prawie trzystu stronicową książkę o trzymiesięcznej podróży. Jak podaje Svalbard Posten, Nansen był krytyczny w stosunku do rozwijającej się na Svalbardzie turystyki. Dodatkowo miał sugerować w tekście, że „współczesne społeczeństwo ma niewiele do zrobienia na tych szerokościach geograficznych”.
Salomon August Andrée
W 1897 roku szwedzki odkrywca Salomon August Andrée podjął próbę dotarcia na biegun północny balonem. Niestety wyprawa ta zakończyła się tragicznie. Andrée wraz z dwoma towarzyszami został zmuszony do lądowania na lodzie po zaledwie sześćdziesięciu pięciu godzinach lotu. Po trzymiesięcznym marszu na Frans Josefs Land i później na Svalbard, zmarli na Kvitøya (Wyspie Białej). Ich ciała zostały odnalezione dopiero po trzydziestu trzech latach, wraz z dziennikami i zdjęciami, które rzucają światło na ich walkę o przetrwanie.
Alfred Nathorst
Związek Alfreda Nathorsta ze Spitsbergenem jest nie tylko ciekawy, ale i znaczący w kontekście historii badań polarnych. Nathorst odbył kilka ważnych ekspedycji na Svalbard w XIX. Zbadał struktury geologiczne archipelagu, zbierał skamieniałości i prowadził badania nad jego florą i fauną. Jedna z jego najbardziej znanych ekspedycji miała miejsce w 1898 roku, kiedy to Nathorst badał północno-wschodnią część archipelagu. Poprowadził wtedy wyprawę statkiem Antarktyka na Wyspę Niedźwiedzią i Svalbard, a także na odizolowaną Ziemię Króla Karola. Nathorst był także jednym z pierwszych naukowców, którzy zwrócili uwagę na występowanie skamieniałości roślinnych w regionie, co było dowodem na znacznie cieplejszy klimat w przeszłości. Jego prace na Svalbardzie, wraz z badaniami innych pionierów, miały istotny wpływ na rozwój nauk o Ziemi oraz na zrozumienie historii klimatu i ewolucji życia na naszej planecie.
Hanna Marie Resvoll-Holmsen
Była norweską botaniczką i pionierką badań przyrodniczych na Svalbardzie. Urodzona w 1873 roku, stała się jedną z pierwszych kobiet, które przyczyniły się do badań naukowych na tym odległym terytorium. Jej praca na Svalbardzie była szczególnie znacząca, ponieważ wykonywała ją w czasach, gdy udział kobiet w nauce był nadal rzadkością. Resvoll-Holmsen skupiała się na badaniu flory arktycznej, dokumentując roślinność i jej przystosowania do trudnych warunków panujących w Arktyce. W 1907 roku Resvoll-Holmsen opublikowała obszerną pracę na temat roślinności Svalbardu, która stała się ważnym źródłem wiedzy o tamtejszej florze. Była również aktywna w promowaniu ochrony przyrody na Svalbardzie, podkreślając potrzebę ochrony unikalnych ekosystemów arktycznych. Geolog Adolf Hoel oraz Hanna Resvoll-Holmsen to pomysłodawcy pierwszego wyznaczenia obszaru chronionego na Svalbardzie. Hanna Resvoll-Holmsen po raz pierwszy uczestniczyła jako botanik w wyprawie na Svalbard w 1907 roku pod przewodnictwem oceanografa księcia Monako Alberta I. W trakcie pracy wykonała obszerną dokumentację fotograficzną roślinności Svalbardu.
Adolf Hoel
Wykładowca Adolf Hoel poprowadził kilka wypraw naukowych na Spitsbergen, na który po raz pierwszy dotarł w 1907 roku w charakterze geologa. Miał nie tylko cele naukowe, ale był także zainteresowany zwiększeniem wpływów Norwegii w Arktyce. Jego badania były niezwykle wszechstronne i obejmowały geologię, glacjologię oraz kartografię. Hoel był aktywny w sferze politycznej i administracyjnej, przyczyniając się do umocnienia norweskich roszczeń terytorialnych na Svalbardzie. Jego działania miały wpływ na ukształtowanie Traktatu Spitsbergeńskiego z 1920 roku, który przyznawał Norwegii suwerenność nad Svalbardem przy jednoczesnym zapewnieniu równych praw ekonomicznych dla obywateli państw sygnatariuszy. Adolf Hoel był również zaangażowany w rozwój edukacji i świadomości na temat Arktyki. Jako dyrektor Norweskiego Instytutu Polarnego, Hoel odegrał kluczową rolę w promowaniu badań polarnych i rozpowszechnianiu wiedzy o regionie polarnym w Norwegii.
Roald Amundsen
Roald Amundsen, słynny norweski odkrywca i pionier eksploracji polarnych, znany przede wszystkim z tego, że jako pierwszy dotarł do bieguna południowego, badał też Spitsbergen. Jego wyprawy na Svalbard miały miejsce na początku XX wieku i były ważnym elementem w bogatej karierze badawczej. W 1926 roku wraz z Umberto Nobile przeprowadził lot statkiem powietrznym Norge ze Svalbardu przez nieznane obszary Arktyki i biegun północny aż do Alaski. Ekspedycja dostarczyła cennych danych o regionie i pomogła zawrzeć na mapie nieodkryte wcześniej lądy.
Amundsen słynął z dbałości o szczegóły i z gruntownego przygotowania do swoich wypraw. Jego podejście do planowania i wyposażenia ekspedycji było wzorem do naśladowania dla innych badaczy polarnych. Na Svalbardzie koncentrował się na dokładnym mapowaniu obszaru, badaniu lodów morskich oraz na studiowaniu fauny i flory regionu. Lot sterowcem Norge, w którym uczestniczyło łącznie szesnaście osób, uważany jest za pierwszą powszechnie uznaną wyprawę na biegun północny. Amundsen zginął w 1928 roku podczas lotu wodolotem, biorąc udział w misji ratowniczej, która wyruszyła po zaginionego Nobile, który próbował powtórzyć podróż do bieguna północnego innym sterowcem.
Po dotarciu do bieguna północnego drogą powietrzną było jasne, że w Arktyce nie pozostały żadne większe wyspy do odkrycia. Był to tym samym koniec heroicznej epoki eksploracji Arktyki, która skupiała się na zdobywaniu coraz to wyższych szerokości geograficznych. Stopniowo „epoka heroiczna” ustąpiła miejsca systematycznej nauce, która zaczęła koncentrować się na głębszym zrozumieniu złożonych systemów klimatycznych, ekologicznych i geologicznych Arktyki. Rozwój technologii, takich jak satelity i zaawansowane metody badawcze, umożliwił naukowcom dokładniejsze badanie i monitorowanie tego wrażliwego regionu. Tym samym, eksploracja Arktyki przekształciła się z ryzykownych wypraw w teren w bardziej precyzyjne i zorientowane na dane badania, mające na celu nie tylko odkrycie nieznanych obszarów, ale przede wszystkim zrozumienie ich roli w globalnym ekosystemie. Ta nowa era badań polarnych stała się kluczowa dla zrozumienia zmian klimatycznych, ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, podkreślając nie tylko piękno, ale i znaczenie Arktyki dla całego świata.
Wyprawy polarne na Svalbard: współczesne badania i odkrycia
Historia wypraw na Svalbard jest nie tylko świadectwem ludzkiej ciekawości i dążenia do poszerzenia horyzontów, ale i przypomnieniem o znaczeniu ochrony tych unikalnych ekosystemów. Dzisiejsze badania na Svalbardzie kontynuują tę tradycję, dostarczając istotnych informacji, które pomagają nam zrozumieć i chronić naszą planetę. Svalbard, ze swoją bogatą historią eksploracji polarnych, pozostaje symbolem ludzkiej dążności do odkrywania i zrozumienia świata. Od pierwszych wypraw Barentsa po współczesne badania naukowe, archipelag ten nadal inspiruje i fascynuje, będąc świadkiem niezłomnej ludzkiej ciekawości i poszukiwania wiedzy.
Polskie stacje polarne na Svalbardzie
Według Svalbard Science Forum w 2023 roku na Svalbardzie badania prowadzili naukowcy z ponad trzydziestu różnych krajów. Polskie Stacje Polarne, które prowadzą badania i monitoring środowiskowy na wyspach to:
- Stacja Polarna im. Stanisława Baranowskiego Uniwersytetu Wrocławskiego
- Stacja Polarna Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
- Polska Stacja Polarna Hornsund im. Stanisława Siedleckiego
- Stacja Polarna „Petuniabukta” Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
*Pierwsze próby fotografowania podczas wypraw polarnych podejmowano już wcześniej. Jak podaje Douglas Wamsley w książce „Early photographers of the Arctic” uważa się, że sprzęt fotograficzny zabrano już na wyprawę Franklina (1845-1848). Pierwsze zdjęcia Arktyki natomiast przywieziono z wyprawy poszukiwawczej, której przewodził Edward Belcher (1852-1854). Prób wykonywania fotografii dokumentujących dokonywano, często jednak były one nieudane lub mniej obszerne niż dokumentacja zgromadzona przez Axwella. Tekst o pionierach fotografii polarnej już wkrótce na halospitbergen.pl
Źródła (książki):
Bea Usma, Ekspedycja. Historia mojej miłości
Constantine Phipps, A Voyage Toward the North Pole
Douglas Wamsley, Early photographers of the Arctic
Eva Fuglei, Helle V. Goldman, Hanna Marie Resvoll-Holmsen: a pioneer in Svalbard
Frederick William Beechey, A Voyage of Discovery Towards the North Pole
Kristin Prestvold, Smeerenburg Gravneset. Europas første „oljeeventyr”
Leonid S. Chekin, Svalbarðs fundr. The place name Svalbard and its connotations in medieval and modern literature and cartography
Norum Roger, Svalbard (Spitsbergen)
Roald Amundsen, My Life as an Explorer
Robert McDonald, Arctic Profiles
Seward, A. C., Alfred Gabriel Nathorst, Botanical Gazette
Sir Martin Conway, No Man’s Land
Fridtjof Nansen, Farthest North
Algimantas Grigelis, David Oldroyd, R. H. Grapes, History of Geomorphology and Quaternary Geology
P. J. Capelotti, The Coldest Coast
William Edward Parry, Narrative of an Attempt to Reach the North Pole
William Scoresby, The Northern whale-fishery
Źródła (internet): zakotwiczone w tekście
